Kilo vermek çoğu insan için uzun ve zorlu bir süreçtir. Bu yolculukta başarıya ulaşanların bir kısmı ise maalesef kaybettikleri kiloları geri alır. Bu duruma “yo-yo etkisi” denir ve metabolizma hızının düşmesinden kaynaklanabileceği gibi farklı nedenlerle de ilişkilendirilmektedir. Ancak son araştırmalar bu fenomenin moleküler düzeyde başka bir nedeni olabileceğini gösteriyor.
İsviçre’deki ETH Zürih araştırmacılarının gerçekleştirdiği yeni bir çalışma, kilo vermenin neden bu kadar zor olduğunu açıklayan ilginç bir moleküler mekanizmayı ortaya koyuyor. Araştırmaya göre, vücudumuzun yağ hücreleri, obezite dönemine ait bir “hafıza” taşıyor. Nature dergisinde yayınlanan bu çalışmada, bu durumun, genlerimizin çalışma şeklini etkileyen epigenetik belirteçlerden kaynaklandığı ifade ediliyor.
Epigenetik ve Yağ Hücrelerinin Obezite Hafızası
Epigenetik, yaşam tarzı ve çevre koşullarına bağlı olarak genlerin nasıl çalıştığını belirleyen bir süreçtir. Araştırma, aşırı kilo almış bireylerin yağ hücrelerinde, kilo verseler bile uzun süre devam eden bazı epigenetik değişikliklerin oluştuğunu gösterdi. Bu değişiklikler, yağ hücrelerinin normal işleyişini bozarak, vücudun yağ depolama mekanizmasını ve diyet değişikliklerine verdiği yanıtları, kişinin daha önce obez olduğu zamanki gibi sürdürmesine neden oluyor.
Epigenetik belirteçler, hücrelerin genetik yapısında kalıcı değişiklikler oluşturmasa da, genlerin nasıl ifade edildiğini etkileyerek vücudun işleyişinde önemli rol oynar. Bu da demek oluyor ki, bir kez obez hale gelen bireylerin yağ hücreleri, uzun süreli epigenetik değişikliklerle bu durumu hatırlamaya devam ediyor. Bu hafıza, yağ hücrelerinin kilo verme sürecinde de eski alışkanlıklarına geri dönme eğiliminde olmasına yol açıyor.
Yağ Hücrelerinin Uzun Süreli Etkisi
Araştırmacılar bu bulgulara ulaşabilmek için kilo verme ameliyatı geçirmiş kişilerden alınan yağ dokusu örneklerini incelediler. Ameliyattan iki yıl sonra bile bu kişilerin yağ hücrelerinin, aşırı kilolu oldukları dönemdekine benzer şekilde davrandığı gözlemlendi. Aynı zamanda fareler üzerinde de deneyler yapıldı. Fareler önce yüksek yağlı bir diyetle obez hale getirildi, ardından kilo vermeleri için standart bir diyete geçildi. Sonuç olarak, obez hale gelen farelerin yağ hücrelerinde kilo verdikten sonra bile obeziteye ait bazı belirteçlerin kaldığı ve bu farelerin tekrar yüksek yağlı diyete döndüklerinde daha hızlı kilo aldığı gözlemlendi.
Fareler üzerinde yapılan bu deneyler, obezitenin moleküler hafızasının, gelecekte kilo almayı ne kadar kolaylaştırabileceğine dair önemli bilgiler sunuyor. Bu durum, kilo veren bireylerin neden çoğunlukla verdikleri kiloları geri aldıklarını ve tekrar obez hale geldiklerini anlamamıza yardımcı oluyor. Fareler, obezite sürecinde oluşan epigenetik değişiklikler nedeniyle, standart bir diyete geçtikten sonra bile eski obezite eğilimlerine sahip oluyorlar.
Yağ Hücrelerinin Metabolizma Üzerindeki Etkisi
Yağ hücrelerinin epigenetik hafızası, metabolizma hızını da etkileyebilir. Kilo kaybı sırasında, yağ hücrelerinin bu hafızası, vücudun enerji kullanımını ve depolama süreçlerini yavaşlatabilir. Bu durum, kilo verme sürecinde daha fazla çaba sarf edilmesine ve genellikle daha düşük kalorili bir diyet izlenmesine rağmen, kilo kaybının zorlaşmasına neden olabilir. Ayrıca, bu hücrelerin metabolizmayı yavaşlatıcı etkisi, tekrar kilo almayı kolaylaştırarak yo-yo etkisine zemin hazırlar.
İlk Adım: Obeziteden Kaçınmak
ETH Zürih’te beslenme ve metabolik epigenetik profesörü olan Ferdinand von Meyenn, bu hafıza etkisinin obeziteden kaçınmayı daha da önemli hale getirdiğini belirtti. Von Meyenn, “Bu hücre hafızası nedeniyle aşırı kilolu olmaktan kaçınmak, yo-yo etkisiyle mücadele etmenin en kolay yolu olabilir,” dedi. Çalışmanın diğer bir yazarı Laura Hinte ise, yağ hücrelerinin oldukça uzun ömürlü olduğunu ve vücut tarafından yeni hücrelerle değiştirilmeden önce on yıl boyunca hayatta kaldıklarını ifade etti.
Von Meyenn ayrıca, yağ hücrelerinin uzun ömürlü olması ve epigenetik belirteçlerin bu süre zarfında aktif kalması nedeniyle, bir kez aşırı kilo almanın kalıcı etkiler yaratabileceğini vurguluyor. Bu nedenle, özellikle genç yaşlarda sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek ve kilo alımını önlemek, uzun vadede sağlıklı kalmanın en etkili yollarından biri olabilir.
Sağlıklı Yaşam Tarzının Önemi
Bu araştırma, obezitenin sadece fazla kilo almak değil, aynı zamanda yağ hücrelerinde kalıcı bir hafıza bırakmak anlamına geldiğini gösteriyor. Bu nedenle sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek ve kilo alımını önlemek, uzun vadeli sağlık hedeflerine ulaşmak için büyük önem taşıyor. Düzenli fiziksel aktivite, dengeli beslenme ve sağlıklı uyku düzeni, yağ hücrelerinin epigenetik hafızasını olumlu yönde etkileyebilir. Ayrıca, stresten uzak durmak ve duygusal yeme alışkanlıklarını kontrol altına almak da bu süreçte büyük rol oynar.
Sonuç olarak, kilo verme sürecinin zorluklarının altında yatan epigenetik faktörleri anlamak, bu sürece daha bilinçli yaklaşmamıza yardımcı olabilir. Yağ hücrelerinin hafızasını yönetmek ve vücudun eski alışkanlıklarına geri dönmesini engellemek, ancak uzun vadeli ve sürdürülebilir bir yaşam tarzı değişikliği ile mümkün olabilir. Obezitenin önlenmesi ve sağlıklı kilo yönetimi, yalnızca fiziksel görünümü değil, aynı zamanda genel sağlık durumunu ve yaşam kalitesini de büyük ölçüde iyileştirebilir.
